Αναμφισβήτητα η συμμετοχή των γυναικών στην εκπαίδευση συνεχώς βελτιώνεται και αυξάνεται, ειδικά στις αναπτυγμένες χώρες του Δυτικού κόσμου. Αυτό σημαίνει ότι στις δυτικές κοινωνίες τα κορίτσια έχουν την ίδια δυνατότητα και τις ίδιες ευκαιρίες όπως και τα αγόρια να σπουδάσουν σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
Όμως αυτό σημαίνει ότι έχουν αρθεί οι διακρίσεις με βάση το φύλο; Η απάντηση στο ερώτημα είναι αρνητική. Αυτό συμβαίνει για δύο λόγους:
Ο πρώτος είναι ότι σε παγκόσμιο επίπεδο οι γυναίκες εξακολουθούν να παραμένουν αναλφάβητες σε υψηλότερο ποσοστό έναντι των ανδρών.
Επιπλέον, ακόμα και στις δυτικές κοινωνίες τα σχολεία και τα πανεπιστήμια φαίνεται να αναπαράγουν διακρίσεις. με βάση το φύλο. Παλαιότερα αυτές οι διακρίσεις εμπόδιζαν τις γυναίκες να μορφωθούν, αλλά σήμερα καθορίζουν το επαγγελματικό μέλλον και την κοινωνική και οικονομική ανέλιξή τους.
Ποιος ο ρόλος του σχολείου;
Στην Ελλάδα σήμερα τα αγόρια και τα κορίτσια διδάσκονται σύμφωνα με το ίδιο αναλυτικό πρόγραμμα. Επιπλέον, οι ελληνίδες μαθήτριες βελτιώνουν όλο και περισσότερο τις σχολικές επιδόσεις τους και εμφανίζουν μεγαλύτερο ποσοστό εισαγωγής στην ανώτατη εκπαίδευση έναντι των αγοριών. Ωστόσο, αυτό το γεγονός δεν αναιρεί την ύπαρξη σημαντικών διακρίσεων με βάση το φύλο, οι οποίες επηρεάζουν την επιλογή σπουδών και την κατεύθυνση που θα επιλέξουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευσή τους, καθορίζοντας έτσι σε ένα σημαντικό μέλλον την επαγγελματική σταδιοδρομία τους.
Μία από τις σημαντικότερες διακρίσεις που εξακολουθεί να αναπαράγει το σύγχρονο ελληνικό σχολείο είναι ο στερεότυπος διαχωρισμός των μαθημάτων θετικής και θεωρητικής κατεύθυνσης σε «ανδρικά» και σε «γυναικεία» μαθήματα αντίστοιχα. Αυτός ο διαχωρισμός φαίνεται να αναπαράγεται τόσο από τους εκπαιδευτικούς όσο και από τους μαθητές και των δύο φύλων.
Επιπλέον, παρότι τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι οι εκπαιδευτικοί στην Ελλάδα δηλώνουν ευαισθητοποιημένοι σε θέματα φύλου, εντούτοις φαίνεται ότι αναπαράγουν στερεότυπα φύλου μέσω των διαφορετικών προσδοκιών και αντιλήψεων που διατηρούν για τους μαθητές και τις μαθήτριές τους, αλλά και τη συμπεριφορά τους. Συγκεκριμένα, φαίνεται ότι αφιερώνουν περισσότερο χρόνο και προσοχή στα αγόρια, όπως επίσης ότι προτιμούν να διδάσκουν σε αγόρια διότι τα θεωρούν περισσότερο ικανά. Όσον αφορά τα κορίτσια, φαίνεται ότι το πρότυπο μαθήτριας που προτιμούν είναι αυτό της περισσότερο συμμορφωμένης και παθητικής.
Όσον αφορά στις αντιλήψεις και τις προσδοκίες, οι εκπαιδευτικοί και των δύο φύλων εξακολουθούν να πιστεύουν ότι τα αγόρια είναι καλύτερα στις φυσικές επιστήμες. Επιπλέον, περιμένουν περισσότερο από τα αγόρια ότι θα ασκήσουν επαγγέλματα υψηλού κοινωνικού κύρους. Τέλος, οι εκπαιδευτικοί αναπαράγουν στερεότυπα που αφορούν διαφορές των δύο φύλων στην ευφυΐα. Οι χαμηλές επιδόσεις των αγοριών αποδίδονται σε έλλειψη προσπάθειας, ενώ των κοριτσιών σε έλλειψη ικανότητας. Αντίστοιχα, οι υψηλές επιδόσεις των αγοριών αποδίδονται στην ικανότητα και την ευφυΐα, ενώ των κοριτσιών στην προσπάθεια που καταβάλλουν.
Έτσι λοιπόν, πριν ακόμα την είσοδό τους στο πανεπιστήμιο, τα αγόρια και τα κορίτσια φαίνεται ότι καταλήγουν στην επιλογή σπουδών δεχόμενα διαφορετικές επιρροές από το σχολικό περιβάλλον σε σχέση με το πόσο ικανά και ευφυή είναι προκειμένου να ανταποκριθούν σε συγκεκριμένα επαγγέλματα. Οι προσδοκίες του σχολείου για επιλογή σπουδών θετικής κατεύθυνσης και επαγγελμάτων υψηλού κοινωνικού κύρους φαίνεται ότι εξακολουθούν να ευνοούν τα αγόρια.
Τι συμβαίνει στο Πανεπιστήμιο;
Το 1886 ήταν μια χρονιά – σταθμός για την εκπαίδευση των γυναικών στην Ελλάδα. Η Αγγελική Παναγιωτάτου είναι η πρώτη γυναίκα που εγγράφεται στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Κατά την είσοδό της προπηλακίζεται από καθηγητές και φοιτητές: «Σκούπα και φαράσι!... Στην κουζίνα στην κουζίνα!...». Το 1894 εγγράφεται η πρώτη φοιτήτρια στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου, ενώ το 1901 εισάγονται οι πρώτες γυναίκες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Τα τελευταία χρόνια, οι επιδόσεις των ελληνίδων μαθητριών είναι όλο και καλύτερες. Αυτό έχει οδηγήσει σε αύξηση του ποσοστό εισαγωγής τους στην ανώτατη εκπαίδευση έναντι των αγοριών.
Όμως πόσο επηρεασμένη από το φύλο είναι η επιλογή αντικειμένου σπουδών και η μετέπειτα επαγγελματική σταδιοδρομία τους;
Η έκθεση για το ακαδημαϊκό έτος 2010-2011 του Γραφείου για Θέματα Φύλου και Ισότητας (ΘΕ.ΦΥΛ.ΙΣ.) , η οποία αφορά το Πανεπιστήμιο Αθηνών, είναι αποκαλυπτική.
Στις προπτυχιακές σπουδές η κατανομή του φοιτητικού πληθυσμού είναι διαφορετική στις Σχολές καθώς και στα Τμήματα εντός των Σχολών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Συγκεκριμένα, οι φοιτήτριες αποτελούν το 78% του φοιτητικού πληθυσμού στη Φιλοσοφική Σχολή, το 50% στη Σχολή Νομικών Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών και μόλις το 37% στη Σχολή Θετικών Επιστημών. Το μεγαλύτερο ποσοστό φοιτητριών βρίσκεται στα Παιδαγωγικά Τμήματα και στα Τμήματα Ξένων Γλωσσών (Γαλλικής και Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας). Αντίθετα, το μικρότερο ποσοστό φοιτητριών βρίσκεται σε Τμήματα της Σχολής Θετικών Επιστημών, της Σχολή Νομικών Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών και στα ΤΕΦΑΑ. Ειδικά όσον αφορά τη Σχολή Θετικών Επιστημών οι φοιτήτριες αποτελούν το 27% του φοιτητικού πληθυσμού στο Τμήμα Φυσικής και μόλις το 19% στο Τμήμα Πληροφορικής-Τηλεπικοινωνιών.
Όσον αφορά στις μεταπτυχιακές σπουδές, το ακαδημαϊκό έτος 2010-2011 οι φοιτήτριες αποτελούσαν το 56% του συνόλου του φοιτητικού πληθυσμού. Στην πλειονότητά τους (72%) παρακολουθούσαν κάποιο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών στη Φιλοσοφική Σχολή. Αντίθετα, οι μεταπτυχιακές φοιτήτριες στο Τμήμα Φυσικής ήταν μόλις το 25% του συνόλου των φοιτητών.
Έτσι, φαίνεται ότι οι φοιτήτριες αποτελούν την πλειονότητα του φοιτητικού πληθυσμού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Ωστόσο, το ίδιο δεν ισχύει στην περίπτωση των υποψηφίων διδακτόρων. Συγκεκριμένα, οι άνδρες υποψήφιοι διδάκτορες υπερτερούν αριθμητικά σε όλες τις Σχολές του ΕΚΠΑ, πλην της Φιλοσοφικής
Έτσι, φαίνεται ότι οι φοιτήτριες αποτελούν την πλειονότητα του φοιτητικού πληθυσμού στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Ωστόσο, το ίδιο δεν ισχύει στην περίπτωση των υποψηφίων διδακτόρων. Συγκεκριμένα, οι άνδρες υποψήφιοι διδάκτορες υπερτερούν αριθμητικά σε όλες τις Σχολές του ΕΚΠΑ, πλην της Φιλοσοφικής
Γιατί σε ενδιαφέρει το θέμα των διακρίσεων φύλου στην εκπαίδευση;
Ως νέα γυναίκα έχεις κοινωνικοποιηθεί σε ένα σύστημα που προσφέρει ίσες δυνατότητες και ευκαιρίες και στα δύο φύλα όσον αφορά τη μόρφωση. Επομένως, είναι σημαντικό να είσαι ενήμερη ότι παρότι έχεις περισσότερες πιθανότητες να εισαχθείς στο πανεπιστήμιο έναντι των ανδρών λόγω των ικανοτήτων σου, εξακολουθούν να αναπαράγονται στερεότυπα σε σχέση με το τι «μπορείς» να σπουδάσεις και το «πόσο ψηλά» μπορείς να φτάσεις στις σπουδές σου.
Με αυτό τον τρόπο θα μπορείς να επιλέξεις ένα επάγγελμα που ανταποκρίνεται στις ικανότητες και τα ενδιαφέροντα σου και όχι αναγκαστικά ένα επάγγελμα που ανταποκρίνεται περισσότερο σε στερεότυπα για το φύλο σου.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να γνωρίζεις ότι στην Ελλάδα και στις μεταπτυχιακές σπουδές οι γυναίκες υπερτερούν αριθμητικά έναντι των ανδρών. Αυτό σημαίνει ότι όλο και περισσότερες γυναίκες αποκτούν εφόδια χρήσιμα στην αγορά εργασίας που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Έτσι, μπορείς να διεκδικήσεις και να διακριθείς στο επάγγελμα που διάλεξες.
Η ακαδημαϊκή και επαγγελματική εξέλιξή σου θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα των ικανοτήτων σου και όχι μια επιλογή μεροληπτικά επηρεασμένη από στερεότυπα για «γυναικεία» και «αντρικά» επαγγέλματα ή για διαφορετικές γνωστικές ικανότητες των δύο φύλων.
