Τι σημαίνει;
Στις περισσότερες χώρες του δυτικού κόσμου υπάρχει νομοθεσία που ρυθμίζει την παροχή ίσων ευκαιριών με στόχο όλοι οι άνθρωποι να έχουν τη δυνατότητα να εκπαιδευτούν, να εργάζονται, να αμείβονται και να εξελίσσονται βάσει των ικανοτήτων, των προσόντων και της απόδοσής τους στην εργασία τους.
Εντούτοις, φαίνεται ότι μεταξύ της νομοθεσίας και της πραγματικότητας υπάρχει χάσμα, καθώς τα δεδομένα δείχνουν ότι στην αγορά εργασίας κυριαρχούν διακρίσεις βάσει του φύλου.
Αυτό επιβεβαιώνεται από:
- τη σταθερότητα που φαίνεται να ισχύει στην επιλογή συγκεκριμένων επαγγελμάτων βάσει του φύλου
- τη δυνατότητα εξέλιξης και ανάληψης υψηλόβαθμων θέσεων στην περίπτωση επαγγελμάτων που επιλέγονται και από τα δύο φύλα.
- τη συνακόλουθη μισθολογική διαφορά όπου οι άντρες φαίνεται πως εργάζονται σε καλύτερα αμειβόμενες θέσεις, ακόμα και αν πρόκειται για επαγγέλματα που επιλέγονται και από τα δύο φύλα.
Πώς εκδηλώνονται οι διακρίσεις με βάση το φύλο στην αγορά εργασίας;
Διάκριση σε οριζόντιο επίπεδο:
Οι διακρίσεις σε οριζόντιο επίπεδο αφορούν στη διαφορά με την οποία εκπροσωπούνται τα δυο φύλα μεταξύ των διαφόρων επαγγελμάτων. Οι διακρίσεις σε οριζόντιο επίπεδο θεωρούνται πιο στενά συνδεδεμένες με τα παραδοσιακά στερεότυπα των φύλων. Αυτό ισχύει διότι παρά τις κοινωνικό – πολιτισμικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στις χώρες του δυτικού κόσμου τα τελευταία χρόνια, οι γυναίκες φαίνεται ακόμα και σήμερα να θεωρούνται ταυτισμένες με τους τομείς της παροχής υπηρεσιών και φροντίδας. Έτσι, δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι θα φανταζόμασταν μια γυναίκα ως νοσοκόμα ή ως δασκάλα και έναν άντρα ως διευθυντή τράπεζας.
Διάκριση σε κάθετο επίπεδο:
Οι διακρίσεις σε κάθετο επίπεδο αφορούν την επικράτηση των ανδρών σε εργασίες υψηλότερου κοινωνικού status. Αυτό ισχύει είτε πρόκειται για «παραδοσιακά» αντρικά επαγγέλματα είτε για παραδοσιακά γυναικεία. Οι διακρίσεις σε αυτό το επίπεδο εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την καθιερωμένη ιεραρχία σε ένα επάγγελμα ή ένα οργανισμό.
Διάκριση με βάσει το στατιστικό μέσο όρο:
Αφορά την υπόθεση των εργοδοτών ότι, κατά μέσο όρο, η συνολική παραγωγικότητα ανδρών και γυναικών είναι διαφορετική. Οι γυναίκες θεωρείται ότι είναι περισσότερο πιθανό να παραιτηθούν από την εργασία τους και δυσκολότερο να δεσμευτούν σε αυτή εν συγκρίσει με τους άνδρες. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι γυναίκες να κυριαρχούν αριθμητικά σε λιγότερο απαιτητικά επαγγέλματα και επαγγελματικούς τομείς, στους οποίους το προσωπικό είναι εύκολο να ανανεώνεται χωρίς σημαντικό κόστος για τον εργοδότη.
Άμεση διάκριση με βάση το φύλο:
Πρόκειται για την εκδήλωση μιας άδικης συμπεριφορά, η οποία βασίζεται στα στερεότυπα των φύλων. Για παράδειγμα, μια γυναίκα με εμπειρία και υψηλά προσόντα δεν φτάνει στην τελική συνέντευξη για μια εργασία, ενώ οι άνδρες υποψήφιοι με λιγότερα προσόντα τα καταφέρνουν.
Έμμεση διάκριση με βάση το φύλο:
Πρόκειται για την εκδήλωση μιας συμπεριφοράς ή τη λήψη μιας απόφασης, η οποία επηρεάζει δυσανάλογα ή μονομερώς μια ομάδα εργαζομένων έναντι μιας άλλης. Για παράδειγμα, όταν ο εργοδότης ζητά από το προσωπικό του να μένει καθημερινά επιπλέον ώρες στη δουλειά. Αυτό μπορεί να είναι ένα αίτημα που επηρεάζει κυρίως τις γυναίκες υπαλλήλους του, οι οποίες επωμίζονται τις οικογενειακές υποχρεώσεις και τη φροντίδα των παιδιών.
Τι δείχνουν τα δεδομένα;
Τα δεδομένα δείχνουν ότι στο χώρο εργασίας εξακολουθούν να υφίστανται διακρίσεις με βάση το φύλο. Σύμφωνα με τους ειδικούς οφείλονται στη διαιώνιση σαφώς διακριτών ρόλων και στερεοτύπων που αφορούν τους άνδρες και της γυναίκες. Έτσι, παρά τη νομοθεσία που διασφαλίζει ισότητα ευκαιριών στα δύο φύλα στην αγορά εργασίας, η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική.
Αυτό σημαίνει ότι οι διακρίσεις εξακολουθούν να υφίστανται τόσο σε οριζόντιο όσο και σε κάθετο επίπεδο και συνακόλουθα οδηγούν σε μισθολογικές διακρίσεις. Επιπλέον, φαίνεται ότι οι εργαζόμενες γυναίκες που έχουν οικογένεια βρίσκονται συχνά παγιδευμένες σε μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από τη συσσώρευση επαγγελματικών και οικογενειακών υποχρεώσεων σε μια προσπάθεια να ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους στην εργασία και στο σπίτι.
Τα δεδομένα από το EUROSTAT (2005) για τις χώρες της ΕΕ (http://epp.eurostat.cec.eu.int/cache/ITY_OFFPUB) δείχνουν ότι:
- Το ποσοστό απασχόλησης των ανδρών είναι υψηλότερο από αυτό των γυναικών. Το 71,2% των ανδρών εργάζεται, έναντι του 56,3% των γυναικών.
- Οι γυναίκες απασχολούνται κατά κύριο λόγο στον τομέα της παροχής υπηρεσιών, και ειδικά σε επαγγέλματα που αφορούν τη φροντίδα.
- Η παρουσία των ανδρών είναι κυρίαρχη στον ιδιωτικό τομέα και ειδικά σε τεχνικά και τεχνολογικά επαγγέλματα
- Οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται και έχουν λιγότερες ευκαιρίες να αναλάβουν υψηλόβαθμες και διευθυντικές θέσεις στην αγορά εργασίας.
- Το ποσοστό ημι – απασχόλησης είναι υψηλότερο στις γυναίκες (32,6%) έναντι των ανδρών (7,3%)
- Οι γυναίκες ηλικίας 20 – 49 ετών που έχουν παιδιά μικρότερα από 12 ετών εμφανίζουν μικρότερο ποσοστό πλήρους απασχόλησης. Αντίστοιχα, το καθεστώς της ημι – απασχόλησης είναι συνηθέστερο στην περίπτωση των μητέρων.
- Στις περισσότερες χώρες της ΕΕ οι γυναίκες εργάζονται λιγότερες ώρες ενώ διαθέτουν περισσότερες ώρες από τον ελεύθερο χρόνο τους για τις εργασίες στο σπίτι έναντι των ανδρών. Επιπλέον, σε όλες τις χώρες της ΕΕ οι γυναίκες έχουν λιγότερο ελεύθερο χρόνο έναντι των ανδρών
Ποια είναι η άποψη της κοινής γνώμης για την κατάσταση στην Ελλάδα;
Παρουσιάζονται τα κύρια ευρήματα μιας πανελλαδικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστημα από 22/9 έως 3/11/2009. Στόχος ήταν η διερεύνηση των απόψεων της κοινής γνώμης για το θέμα των διακρίσεων με βάσει το φύλο στην ελληνική αγορά εργασίας. Το δείγμα αποτελούνταν από 1,158 άτομα και των δύο φύλων, ηλικίας 13-70 ετών. Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με ερωτηματολόγια και ατομικές συνεντεύξεις.
Τα κύρια ευρήματα συνοψίζονται ως εξής:
-
Στερεότυπα και διακρίσεις με βάση το φύλο στην ελληνική αγορά εργασίας: Οι διακρίσεις σε οριζόντιο επίπεδο είναι υπαρκτές στην ελληνική αγορά εργασίας. Για παράδειγμα, υπάρχουν επαγγέλματα και πεδία οικονομικής δραστηριότητας τα οποία ταυτίζονται σχεδόν αποκλειστικά με το ανδρικό φύλο, όπως: η βαριά βιομηχανία, η οικοδομή, ο στρατός, οι μεταφορές, τα οικονομικά, οι πωλήσεις και το εμπόριο. Αντίστοιχα, συγκεκριμένα επαγγέλματα ταυτίζονται κατά κύριο λόγο με το γυναικείο φύλο, όπως: υπηρεσίες παροχής φροντίδας, εκπαίδευση, γραμματειακή υποστήριξη και εργασίες γραφείου, νοσηλευτική, δημόσιες σχέσεις και μάρκετινγκ.
Οι διακρίσεις σε κάθετο επίπεδο είναι επίσης εμφανής στην ελληνική αγορά εργασίας. Διερευνώντας τις απόψεις της κοινής γνώμης όσον αφορά ένα επαγγελματικό τομέα, για παράδειγμα αυτόν της υγείας, το ανδρικό φύλο ταυτίζεται με επαγγέλματα που κατατάσσονται υψηλά στη μισθολογική και την ιεραρχική κλίμακα (π.χ. γιατροί και χειρουργοί). Αντίθετα, το γυναικείο φύλο ταυτίζεται με επαγγέλματα που κατατάσσονται χαμηλότερα ιεραρχικά και μισθολογικά (π.χ. νοσοκόμες), όπως επίσης με την αυτοαπασχόληση (π.χ. φαρμακοποιοί)
- Παραδοσιακοί ρόλοι Οι διακρίσεις στην αγορά εργασίας είναι ιδιαίτερα εμφανής στην περίπτωση επαγγελμάτων που παραδοσιακά θεωρούνται ανδροκρατούμενα και απαιτούν δεξιότητες και χαρακτηριστικά που κατά κύριο λόγο αποδίδονται στους άνδρες, όπως: οικοδόμοι, πιλότοι, υδραυλικοί και ηλεκτρολόγοι, αξιωματικοί των ενόπλων δυνάμεων και οδηγοί ταξί. Αντίστοιχα, η κοινή γνώμη συνδέει με το γυναικείο φύλο επαγγέλματα που σχετίζονται με την παροχή φροντίδας και υπηρεσιών ή με το ρόλο των φύλων όπως ισχύει παραδοσιακά μέσα στην οικογένεια, όπως: νοσοκόμες, νηπιαγωγοί και κομμώτριες.
- Επαγγέλματα που απαιτούν υψηλά προσόντα Στην περίπτωση «παραδοσιακών» επαγγελμάτων που προϋποθέτουν υψηλά προσόντα (π.χ. λογιστές, δικηγόροι, γιατροί, αρχιτέκτονες), το χάσμα μεταξύ των δύο φύλων μικραίνει, ωστόσο εξακολουθούν να ευνοούνται οι άντρες. Στην περίπτωση αυτή, τα επαγγέλματα που ταυτίζονται με τις γυναίκες ή εξίσου με τις γυναίκες και τους άντρες αφορούν την αυτό- απασχόληση (π.χ. δημοσιογράφοι και φαρμακοποιοί) ή επαγγέλματα που είναι σχετικά χαμηλά αμειβόμενα (π.χ. δημοσιογράφοι, δάσκαλοι και καθηγητές).
-
Σύγχρονα επαγγέλματα Οι συμμετέχοντες στην έρευνα ερωτήθηκαν και για ένα σύνολο από επαγγέλματα τα οποία κατηγοριοποιήθηκαν ως «σύγχρονα». Πρόκειται για επαγγέλματα που απαιτούν υψηλού επιπέδου κατάρτιση και προσόντα, τα οποία κατατάσσονται υψηλά σε μισθολογική και σε ιεραρχική κλίμακα στο πλαίσιο ενός οργανισμού ή μιας επιχείρησης. Στα επαγγέλματα αυτά συγκαταλέγονται, οι διευθυντές marketing, οι σύμβουλοι επενδύσεων, οι σύμβουλοι πωλήσεων, οι οικονομολόγοι και οι διευθυντές ανθρώπινου δυναμικού, ή επαγγέλματα που σχετίζονται με την δημόσια εξουσία (π.χ. δικαστικοί και βουλευτές).
Όσον αφορά αυτή την κατηγορία επαγγελμάτων, το χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών γίνεται και πάλι εμφανές, λιγότερο βέβαια σε σχέση με αυτό που αφορά τα περισσότερο «παραδοσιακά επαγγέλματα». Ωστόσο, και πάλι οι διακρίσεις με βάση το φύλο γίνονται πολύ έντονες στην περίπτωση «σύγχρονων» επαγγελμάτων που αφορούν την άσκηση εξουσίας (πολιτική και δικαστικό σώμα), όπως επίσης στην περίπτωση θέσεων που κατατάσσονται πολύ υψηλά στην ιεραρχία ενός φορέα ή οργανισμού (διευθυντές ή πρόεδροι μεγάλων οργανισμών και τραπεζών)
Πώς εξηγούνται οι διακρίσεις με βάση το φύλο στην αγορά εργασίας;
Η διακρίσεις με βάση το φύλο στην αγορά εργασία φαίνεται να αποτελούν συνέχεια του παραδοσιακού καταμερισμού των εργασιών βάσει του φύλου. Αυτού του είδους ο καταμερισμός κυριαρχείται από στερεότυπα, σύμφωνα με τα οποία οι γυναίκες θεωρούνται υπεύθυνες πρωτίστως για τα θέματα του σπιτιού και της οικογένειας και οι άντρες πρωτίστως για τις εργασίες εκτός σπιτιού. Αυτός ο καταμερισμός οδήγησε σε αύξηση της ισχύς και της παρουσίας των αντρών κατ’ αρχήν στην αγορά εργασίας.
Ταυτόχρονα, η ίδια η διαδικασία κοινωνικοποίησης των δύο φύλων λειτουργεί κατά τρόπο που διαιωνίζει αυτό τον «παραδοσιακό» καταμερισμό των εργασιών. Οι προσδοκίες, οι ρόλοι και τα στερεότυπα του φύλου είναι βασικό κομμάτι αυτής της διαδικασίας. Τα αγόρια και τα κορίτσια υιοθετούν τις νόρμες, τις προσδοκίες, τους ρόλους και καταλαμβάνουν κοινωνικά το χώρο που ταυτίζεται παραδοσιακά με το φύλο τους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, η κοινωνικοποίηση των ανδρών να στοχεύει στην παραγωγή και των γυναικών στην αναπαραγωγή. Έτσι, μπορεί να εξηγηθεί η ανισότητα στις επαγγελματικές επιλογές, καθώς εξακολουθούν να υπάρχουν παραδοσιακά «ανδρικά» και «γυναικεία» επαγγέλματα, αλλά και η ανισότητα των ευκαιριών για εξέλιξη σε επαγγέλματα που επιλέγονται και από τα δύο φύλα.
Γιατί σε ενδιαφέρει το θέμα των διακρίσεων φύλου στην αγορά εργασίας;
Ως νέα γυναίκα έχεις κοινωνικοποιηθεί σε ένα σύστημα που νομοθετικά ρυθμίζει την ισότητα των ευκαιριών για τα δύο φύλα στην αγορά εργασίας. Έτσι, είναι σημαντικό να είσαι ενήμερη για τα δεδομένα που δείχνουν ότι αυτή η ισότητα σε αρκετές περιπτώσεις δεν ισχύει.
Με αυτό τον τρόπο, θα μπορείς να υπερασπιστείς καλύτερα το δικαίωμά σου να εργαστείς και να εξελιχθείς σύμφωνα με τα προσόντα και την απόδοσή σου στον επαγγελματικό τομέα που έχεις επιλέξει, σε περίπτωση που αντιληφθείς ότι υφίστασαι κάποιου είδους διάκριση έναντι των ανδρών συναδέλφων σου.
Επιπλέον, ως νέα γυναίκα είναι πιθανό να έχεις διαμορφώσει ένα πλάνο ζωής στο οποίο θα χρειαστεί να συνδυάσεις την ανάγκη και την επιθυμία σου να διακριθείς στον επαγγελματικό χώρο που διάλεξες με την επιθυμία σου να δημιουργήσεις τη δική σου οικογένεια.
Κατά την ενηλικίωσή τους πολλές σύγχρονες γυναίκες συνειδητοποιούν ότι η είσοδος στην αγορά εργασίας συνεπάγεται την ανάγκη συνδυασμό πολλών διαφορετικών υποχρεώσεων (πρωτίστως επαγγελματικών και οικογενειακών), ενώ είναι ελλιπή τα μέτρα κοινωνικής πολιτικής που διευκολύνουν την εκπλήρωση αυτού του στόχου
Από την άποψη αυτή είναι σημαντικό να είσαι ευαισθητοποιημένη ώστε να μπορείς να διεκδικήσεις την εφαρμογή των μέτρων που θα διευκολύνουν την υλοποίηση των επαγγελματικών και των προσωπικών στόχων σου. Επιπλέον, είναι σημαντικό να μπορείς να διεκδικήσεις στο πλαίσιο της προσωπικής σχέσης σου από το σύντροφό σου, το μοίρασμα των ευθυνών και των υποχρεώσεων έτσι ώστε να εκπληρώσεις το πλάνο ζωής που έχεις σχεδιάσει.
Ταυτόχρονα, έχετε τη δυνατότητα να υποβάλετε ανώνυμα ένα ερώτημα σε ειδικό συμβουλευτικής και να λάβετε προσωπική απάντηση για θέματα που άπτονται των στερεοτύπων και των διακρίσεων λόγω φύλου.
